Poesje wordt baard

Als Frits Enk er niet was geweest, zou het nooit in me zijn opgekomen om op weg naar Den Haag baarden te gaan tellen. Je hebt vaak een fanaat nodig om je de ogen te openen. Veel baarddragers zijn er niet. Eén op de tien mannen heeft er één, schat ik. Iedere baard is anders. En zeker is dat bijna alle baarddragers zich wèl scheren. Meestal het strottehoofd en onder de oren, soms de snor en soms alles behalve de snor. Om de nonchalance van de stoppel te cultiveren hanteren veel baarddragers de tondeuse. Echt uitzonderlijk is de baard die vrij wordt gelaten. Tussen Amsterdam en Den Haag is hij op zaterdagmiddag niet te zien.

De baard van Walstra heeft op mij de meeste indruk gemaakt. Walstra was de rector van het gereformeerd lyceum waar ik in de jaren zestig 'op' zat. Hij was een groot man in een grote kamer. Na vier jaar kreeg hij ineens een enorme baard. 'Z'n vrouw is dood' fluisterde iedereen. 'Krijg je daar een baard van?' vroeg ik me in stilte af. Door goed op te letten ben ik erachter gekomen dat dat niet per se zo is. Wel doen mensen gekke dingen als hun geliefde verdwijnt. Uitbundige types gaan in het zwart of andersom. Brildragers nemen lenzen. Sluik haar krijgt ineens krullen. Zwart haar wordt wit of wit zwart. Lang haar ineens kort, kort haar langzaamaan lang. Het spreekwoord wil dat je je uit wroeging 'de haren uittrekt'. Maar Walstra liet zijn baard staan. Hij kreeg een baard die onder zijn ogen begon en in zijn boord verdween. Een baard zonder eind. Een echte baard. Zo een die je op weg naar Den Haag niet ziet.

De Haagse Kunstkring heeft Frits Enk in staat gesteld de baard tot kunst te verheffen. Tsja. Het tij zit niet mee. De echte man anno 1995 scheert zich kaal. De jongere laat in zijn stekeltjes een bliksemschicht of zijn logo scheren. Over de baard kan geen verschil van mening bestaan. Weg ermee. Dagelijks scheer je hem nat, met een mooi mesje en na afloop een aftershave uit de Top Tien van de Bijenkorf. Enk deert het niet. 'Al toen ik klein was, plukte ik bolletjes wol uit mijn deken en pulkte daaraan bij het duimzuigen. Een 'poesje' noemde ik dat. Nu speel ik met mijn baard en vind ik mèt baard veel erotischer dan zònder.' Hij heeft, sinds hij een reportage voor De GAY-Krant over de Duitse baardenclub maakte, van de baard een levensvulling gemaakt. Literatuur neemt hij door op het trefwoord baard, de geschiedenis van de mensheid heeft hij vanuit het perspectief van de baard bestudeerd, het theater heeft hij erop doorgelicht en de laatste jaren heeft hij een semiotiek van de baard ontwikkeld.

De Haagse Kunstkring heeft Enk de ruimte gegeven zijn baardengekte vorm te geven. Enk: 'Kunstenaars zitten vaak in een ivoren torentje maar voor deze manifestatie hebben ze allemaal samengewerkt.' Micky van Keulen maakte portretten van bekende baarddragers als Abraham Lincoln en Che Guevara, alsmede een collage van alle baarddragers die Enk op de foto had. Jan Letsch maakte schilderijen van zwaar geschapen mannen en hun baard. Marcel van Zijp maakte 'objekten', driedimensionale collages van hout, iets wat op haar lijkt, afgietsels van gezichten en bijvoorbeeld een ansichtkaart uit het griekse Delphi waarop een buste van de filosoof Plutarchus is te zien, zonder neus maar met baard. Edwin van Bemmelen en Ton Kellner maakten een video met portretten van baarddragers gemonteerd op een sonate voor twee piano's van Mozart. Er is een geluidscassette gemaakt waarop acteurs literaire teksten met een baard erin voorlezen. Enk zorgde voor de bijschriften en richtte twee vitrines in met boeken, knipsels en affiches die allemaal iets met de baard van doen hebben. Het 'baardenkabinet' is nog te zien en te horen tot en met zondag 15 januari.

Op de opening van de manifestatie gaf filmprofessor Nico Brederoo een lezing over de baard in de film. Hij moest vaststellen dat, even afgezien van Blauwbaard, film en baard slecht samengaan. 'Filmbaarden stammen uit het verleden. Alleen als ze Mozes, Raspoetin of Iwan de Verschrikkelijke spelen, hebben Hollywoodacteurs er één. Een adonis met baard is niet voor te stellen. De enige overtuigende baard groeit op Al Pacino's gezicht in Serpico. In het algemeen staat de baard voor duisternis, voor het kwaad, voor zwarte magie die bestreden kan worden door de baard weg te halen.' Op de afsluiting van de manifestatie, aanstaande zondag, lezen Yvonne Keuls ('Een baard staat voor mij voor verstoppen'), Kees Grummel en Frits Enk voor uit eigen werk, voor zover het over de baard gaat. Annemarie Roggeveen leest voor uit het kinderboek De baard van Daantje van haar vader Leonard Roggeveen.

Op de manifestatie kun je veel te weten komen. 'De Amerikaan brengt gemiddeld 3.350 uur - ruim vier maanden - van zijn leven door met het scheren van zijn baard. De Amerikaanse baard groeit met 14 cm per jaar, dat wil zeggen, ongeveer 8,5 meter in een mensenleven. (...) Over het bijeengaren van een kilo baard doet hij 35 jaar.' Fidel Castro - het is bekend dat hij van overdrijven houdt - heeft het niet op deze Amerikaanse man. 'Ik leef enkele jaren langer dan de mannen die iedere dag een kwartier voor de spiegel verspillen.' De Consumentengids heeft de volgende aanrader. 'Natscheren belast het milieu meer dan elektrisch scheren. Van een natscheerapparaat gooit elke gladgeschoren man geregeld mesjes weg. Deze worden niet hergebruikt. Ook het karton en plastic van de verpakking van de mesjes komt bij het huisvuil terecht. Vervolgens wordt er voor elke scheerbeurt zo'n vijf liter water verbruikt en vervuild met scheerzeep.' Frits Enk grijpt de kans om er zijn eigen aanrader van te maken: 'De man met hart voor het milieu laat zijn baard staan en knipt hem af en toe bij met een schaar. De baard is het natuurlijke sieraad van de man.'

Het is weinigen gegeven particuliere kwesties tot grote kunst te verheffen. Je moet een Jozef van de Berg zijn om poppenspel tot drama verheffen. Of een Frankie Douglas om Paramaribop tot muziek om te toveren die geschiedenis maakt. Dat is Frits Enk met de baard niet gelukt. De manifestatie In de ban van de baard is een must voor baarddragers maar niet voor kunstliefhebbers. Draagt u een baard - van de Paroollezers moeten dat er toch een vijfduizend zijn - ga dan zeker naar Den Haag. En neemt u vooral vrienden mee die niet van uw baard houden, want er is zoveel te zien en te lezen dat uw baard er op zijn minst interessanter door wordt.

En mijn Walstra? Joden houden zich aan de wet. Leviticus schrijft voor 'den rand van uw baard' niet af te snijden en daar houden ze zich aan. Als teken van rouw doen sommige joodse mannen dat toch. Yvonne Keuls vertelt in haar Daniël Maandag hoe vreselijk een zoon het vindt dat zijn vader, het is een joods gezin, in de oorlog zijn baard moet afscheren om zich te vermommen. Walstra was rector op een gereformeerde en dus christelijke school. Hij deed precies het omgekeerde van wat de joden doen. Als teken van rouw liet hij zijn baard groeien. Daarmee staat hij in de goed christelijke traditie om waar mogelijk haaks op het jodendom te reageren.

Geheel afwezig op de tentoonstelling is de vrouw met baard, vroeger een kermisattractie. Gelukkig vertoonde Adèle Bloemendaal zich zaterdagavond met snor en was het plaatje rond.

'Gaat dat zien!'

In de ban van de baard, tot en met zondag 15 januari 1995, Haagse Kunstkring, Denneweg 64, Den Haag, tel. 070-3647585. Openingstijden: dagelijks van 12.00 tot 17.00 uur, op zondag van 13.00 tot 17.00 uur. Literair café op zondag 15 januari om 16.00 uur. Tentoonstelling gratis, Literair café f. 7,50

Op de opening maakte een free lance fotograaf opnamen: Peter van Mulken, 070-3940927

@et